Według najnowszego raportu Najwyższej Izby Kontroli, polityka rządu Prawa i Sprawiedliwości w ostatnich latach przyczyniła się do pogorszenia kondycji finansowej jednostek samorządowych. Służby miejskie Częstochowy dokonały kalkulacji, które pokazują, że po uwzględnieniu rekompensat i obietnic inwestycyjnych związanych z programem Polski Ład, miasto doznało strat rzędu blisko 865 milionów złotych w przeciągu ostatnich pięciu lat.
Raport NIK wskazuje na niesprawiedliwy podział środków przez rząd, który szczególnie uderza w duże miasta, jak Częstochowa. Kontrolerzy podkreślają dyskryminację i nierówne traktowanie samorządów, a także ich rosnącą finansową zależność od decyzji centralnej administracji. Wyniki kontroli dotyczącej wsparcia finansowego dla jednostek samorządu terytorialnego są niepokojące.
Raport zwraca uwagę na główny powód spadku dochodów własnych samorządów – redukcję dochodów z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) po wprowadzeniu programu Polski Ład. Utrata tych dochodów nie została jednak zrekompensowana w jakikolwiek trwały sposób. Zamiast tego, w trakcie realizacji budżetów samorządowych, każdego roku wprowadzano inne rozwiązania. Warto również zauważyć trend zastępowania dochodów własnych samorządów przez dochody transferowe, które często miały charakter uznaniowy i docierały do wybranych grup samorządów preferowanych przez rządową administrację. Szczegóły na ten temat można znaleźć w raporcie NIK.
Według Najwyższej Izby Kontroli, zmiany w systemie podatkowym wprowadzone w latach 2019-2022 przyniosły negatywne skutki: utrudniły planowanie budżetu, ograniczyły zdolności inwestycyjne samorządów i nadszarpnęły ich konstytucyjną pozycję. Zmiany te doprowadziły do uszczuplenia dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego. Dlatego kontrolerzy apelują o stworzenie sprawiedliwego i przewidywalnego systemu finansowania, uwzględniającego konstytucyjne gwarancje finansowej autonomii samorządów i odpowiadającego ich rzeczywistym potrzebom. Więcej informacji można znaleźć w analizie dostępnej na stronie NIK.